Φάτα Μοργκάνα

«Πούθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.
Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα.
Ποιαν αγαπάς; Κάποια τσιγγάνα.
Πώς τη λένε; Φάτα Μοργκάνα.»

…..τραγούδησε η Μαρίζα Κωχ σε στίχους Νίκου Καββαδία.

Η Φάτα Μοργκάνα είναι ιταλόφωνη απόδοση του αγγλικού ονόματος Μόργκαν ή Μοργκάνα λε Φέι, του ονόματος δηλαδή της μάγισσας, ανταγωνίστριας και ετεροθαλούς αδελφής του Βασιλιά Αρθούρου των Μεσαιωνικών Αγγλικών θρύλων. Σύμφωνα με αυτούς τους θρύλους ήταν πολύ όμορφή και περιζήτητη, ζούσε σε κρυστάλλινο παλάτι μέσα στη θάλασσα σε ένα νησί (το Άβαλον) στο οποίο πήρε τον Αρθούρο μετά την τελική του μάχη  και είχε μαγικές δυνάμεις να κτίζει κάστρα στον αέρα πάνω από τις ακτές. Το Άβαλον είχε τοποθετηθεί μακρυά από την Αγγλία και μερικοί το τοποθετούσαν στην Σικελία.

Στην πραγματικότητα αναφέρεται σε ένα φυσικό-μετεωρολογικό οπτικό φαινόμενο ανώτερου αντικατοπτρισμού. Τα αντικείμενα στον ορίζοντα, όπως νησιά, γκρεμοί, πλοία ή παγόβουνα, εμφανίζονται να ανυψώνονται διότι δημιουργούνται από δύο (ή περισσότερα) είδωλα του ίδιου αντικειμένου ενωμένα αντίστροφα στην κορυφή.

Η Φάτα Μοργκάνα παρατηρείται συνήθως τις πρωινές ώρες μετά από μια ψυχρή νύχτα με ξάστεριά ως αποτέλεσμα της διαφυγής θερμότητας με ακτινοβολία στο διάστημα. Έτσι ο αέρας κοντά στην επιφάνεια είναι ψυχρότερος από τον αέρα σε ψηλότερα στρώματα και έτσι έχει μεγαλύτερο δείκτη διάθλασης. Οι ακτίνες φωτός καμπυλώνονται λόγω διάθλασης και έτσι δημιουργούν κατακόρυφα ανεστραμμένα  και όρθια είδωλα.

Η πρώτη αναφορά σε "Φάτα μοργκάνα" στα αγγλικά, το 1818, αφορούσε έναν τέτοιο αντικατοπτρισμό που παρατηρήθηκε στο Στενό της Μεσσίνας, ανάμεσα στην Καλαβρία και τη Σικελία. Παρόμοιο είδος αντικατοπτρισμού έχει παρατηρηθεί επίσης στο Κόλπο Τογιάμα στη δυτική ακτή της Ιαπωνίας καθώς και στις Μεγάλες Λίμνες της Β. Αμερικής. Είναι πιθανό να παρατηρηθεί στις Αρκτικές θάλασσες σε πολύ γαλήνια πρωινά, ή συχνά στις καλυμμένες με πάγο κρηπίδες της Ανταρκτικής.